เจดีย์ (ภาษาบาลี : เจติย , ภาษาสันสกฤต : ไจติยะ) หรือ สถูป (ภาษาบาลี : ถูป , ภาษาสันสกฤต : สฺตูป) เป็นสิ่งก่อสร้างในพุทธศาสนา พบได้ทั่วไปในอนุทวีปอินเดียและเอเชีย
เจดีย์ หมายถึงสิ่งก่อสร้างหรือสิ่งของที่สร้างขึ้น เพื่อเป็นที่เคารพบูชาระลึกถึง สถูป หมายถึงสิ่งก่อสร้างเหนือหลุมฝังศพ หรือสร้างขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิธาตุของผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว เพื่อให้ลูกหลานและผู้เคารพนับถือได้สักการบูชา ถือกันว่ามีบุคคลที่ควรบรรจุอัฐิธาตุไว้ในสถูปเพื่อเป็นที่สักการะของมหาชนอยู่เพียง 4 พวก เรียกว่า ถูปารหบุคคล ได้แก่ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า พระอรหันตสาวก และพระเจ้าจักรพรรดิ์
สำหรับประเทศไทย คำว่า สถูป และ เจดีย์ เรามักรวมเรียกว่า “สถูปเจดีย์” หรือ “เจดีย์” มีความหมายเฉพาะ ถึงสิ่งก่อสร้างในพุทธศาสนาที่สร้างขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิ หรือเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูป หรือเพื่อเป็นที่ระลึก ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ ในสมัยหลังลงมาคงมีการสร้างสถานที่เพื่อบรรจุอัฐิธาตุ และเพื่อเคารพบูชาระลึกถึงพร้อมกันไปด้วย
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 297 เจดีย์ บทว่า อารามเจติยานิ ความว่า ภูมิภาคอันน่ารื่นรมย์ทั้งหลาย เช่นสวนดอกไม้ สวนผลไม้ เป็นต้นนั่นแล ชื่อว่า อารามเจดีย์ เพราะว่าสถานที่เหล่านั้นเรียกว่าเจดีย์ เพราะหมายความว่า เป็นที่ยำเกรง อธิบายว่า เพราะหมายความว่าเป็นสถานที่ที่บุคคลพึงบูชา. บทว่า วนเจติยานิ ความว่า ป่าทั้งหลาย เช่นราวป่าสำหรับนำ เครื่องสังเวยไปสังเวย ( เทวดา ) ป่าสุภัควันและป่าที่ตั้งศาลของเทวดา เป็นต้นนั่นแล ชื่อว่า วนเจดีย์. บทว่า รุกฺขเจติยานิ ความว่า ต้นไม้ที่ควรบูชาตามประตูเข้า หมู่บ้านและนิคมเป็นต้นนั่นแล ชื่อว่า รุกขเจดีย์. เพราะชาวโลกสำคัญอยู่ว่า เทวดาสิงสถิตบ้าง มีความสำคัญใน สถานที่เหล่านั้นนั่นแลว่าเป็นทิพย์บ้าง จึงพากันทำความเคารพคือบูชา สวนป่าและต้นไม้ทั้งหลาย ฉะนั้น สวนป่าและต้นไม้เหล่านั้น ทั้งหมด เขาจึงพากันเรียกว่า เจดีย์ . บทว่า ภึสนกานิ แปลว่า ให้เกิดความกลัว คือ ยังความกลัว ให้เกิดทั้งแก่ผู้เห็นอยู่ทั้งแก่ผู้ได้ยินอยู่. บทว่า สโลมหํสานิ เป็นไปกับความชูชันแห่งขน เพราะเมื่อใคร เข้าไปก็จะเกิดขนชูชัน. บทว่า อปฺเปว นาม ปสฺเสยฺยํ ความว่า ทำไฉนหนอเราจะพึง ได้ประสบภัยและอารมณ์อันน่ากลัวนั้นบ้าง. บทว่า อปเรน สมเยน ความว่า โดยกาลอื่นจากกาลที่คิดไว้แล้ว อย่างนี้ว่า (ตถาคตนั้น ) ได้มีความคิดดังนี้ว่า ทำไฉนเรา.
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 298 บทว่า ตตฺถ จ เม พฺราหฺมณ วิหรโต ( ดูก่อนพราหมณ์ ก็ เมื่อเราตถาคตอยู่ในสถานที่เหล่านั้น) ความว่า บรรดาเสนาสนะเหล่านั้น เสนาสนะแห่งใด ๆ ซึ่งเป็นสถานที่สิงสถิตของยักษ์ ที่มนุษย์ทั้งหลายควร บนบาน และนำเครื่องสังเวยเข้าไปสังเวย มีพื้นธรณีเกลื่อนกล่นด้วยเครื่อง บูชาและเครื่องสังเวยทั้งหลาย เช่น ดอกไม้ ธูป เนื้อ เลือด มันเหลว มันข้น ม้าม ปอด สุรา และเมรัยเป็นต้น เป็นเหมือนสถานที่ที่รวม ชุมนุมกันของพวกยักษ์รากษสและปีศาจ ซึ่งเมื่อคนทั้งหลายมาเห็นเข้าใน ตอนกลางวัน ดูเหมือนหัวใจจะวายตาย. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงหมาย เอาสถานที่นั้น จึงตรัสว่า ตคฺถ จ เม พฺราหฺมณ วิหรโต.
พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๖ - หน้าที่ 267 พระอานนทเถระรับว่า ดีละ แล้วทูลถามพระตถาคตว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เจดีย์มีกี่อย่าง. พระศาสดาตรัสตอบว่า มีสามอย่างอานนท์. พระอานนทเถระทูลถามว่า สามอย่างอะไรบ้างพระเจ้าข้า. พระศาสดาตรัสว่า ธาตุเจดีย์ ๑ ปริโภคเจดีย์ ๑ อุทเทสิกเจดีย์ ๑. พระอานนทเถระทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เมื่อพระองค์เสด็จจาริกไป ข้าพระองค์อาจกระทำเจดีย์ได้หรือ. พระศาสดาตรัสว่า อานนท์ สำหรับธาตุเจดีย์ไม่อาจทำได้ เพราะธาตุเจดีย์นั้น จะมีได้ในกาลที่พระพุทธเจ้าปรินิพพานแล้ว สำหรับอุทเทสิกเจดีย์ ก็ไม่มีวัตถุปรากฏ เป็นเพียงเนื่องด้วยตถาคตเท่านั้น ต้นมหาโพธิ์ที่พระพุทธเจ้า (บาลีเป็น กาลิงคโพธิชาดก) อาศัยเป็นที่ตรัสรู้ ถึงพระพุทธเจ้าจะยังทรงพระชนม์อยู่ก็ตาม ปรินิพพานแล้วก็ตาม เป็นเจดีย์ได้เหมือนกัน.
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 202 ตรัสธรรมเจดีย์ [๕๗๐] ครั้งนั้นแล เมื่อพระเจ้าปเสนทิโกศลเสด็จไปแล้วไม่นาน พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระเจ้าปเสนทิโกศลพระองค์นี้ ตรัสธรรมเจดีย์ คือพระวาจาเคารพธรรม ทรงลุกจากที่ประทับนั่งแล้วเสด็จหลีกไป ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงเรียนธรรมเจดีย์นี้ไว้ จงทรงจำธรรมเจดีย์นี้ไว้ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมเจดีย์ ประกอบด้วยประโยชน์ เป็นอาทิพรหมจรรย์. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว ภิกษุเหล่านั้นพากัน ชื่นชมยินดีพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า ฉะนี้แล.
ลักษณะของเจดีย์
เจดีย์ทรงโอคว่ำ
เจดีย์ทรงโอคว่ำ หรือเจดีย์แบบสาญจี เป็นเจดีย์รูปแบบแรก ๆ ของพุทธศาสนา มีองค์ประกอบพื้นฐานครบถ้วน คือ
เจดีย์ทรงลังกา แบบสุโขทัย
เมื่อพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทแบบลังกาวงศ์ ได้เข้ามาประดิษฐานในกรุงสุโขทัย จึงได้มีการสร้างเจดีย์ตามวัฒนธรรมพระพุทธศาสนา แต่ได้มีการประดับตกแต่ง ตามแบบของสุโขทัย โดยยังมีองค์ประกอบสำคัญครบถ้วน และมีองค์ประกอบอื่น ๆ เพิ่มเข้ามา
เจดีย์ทรงลังกา แบบอยุธยา
ในสมัยอยุธยา พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองมากขึ้น เจดีย์เองก็มีการพัฒนาการขึ้น และมีองค์ประกอบอื่น ๆ เพิ่มเข้ามา รวมถึงเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบบางอย่างให้เข้ากับวัฒนธรรม โดยรวมมีความหมายเดิม ยกเว้น
เจดีย์สำคัญต่างๆในประเทศไทย
พระธาตุเจดีย์
เชียงราย
เจดีย์ หมายถึงสิ่งก่อสร้างหรือสิ่งของที่สร้างขึ้น เพื่อเป็นที่เคารพบูชาระลึกถึง สถูป หมายถึงสิ่งก่อสร้างเหนือหลุมฝังศพ หรือสร้างขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิธาตุของผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว เพื่อให้ลูกหลานและผู้เคารพนับถือได้สักการบูชา ถือกันว่ามีบุคคลที่ควรบรรจุอัฐิธาตุไว้ในสถูปเพื่อเป็นที่สักการะของมหาชนอยู่เพียง 4 พวก เรียกว่า ถูปารหบุคคล ได้แก่ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า พระอรหันตสาวก และพระเจ้าจักรพรรดิ์
สำหรับประเทศไทย คำว่า สถูป และ เจดีย์ เรามักรวมเรียกว่า “สถูปเจดีย์” หรือ “เจดีย์” มีความหมายเฉพาะ ถึงสิ่งก่อสร้างในพุทธศาสนาที่สร้างขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิ หรือเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูป หรือเพื่อเป็นที่ระลึก ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ ในสมัยหลังลงมาคงมีการสร้างสถานที่เพื่อบรรจุอัฐิธาตุ และเพื่อเคารพบูชาระลึกถึงพร้อมกันไปด้วย
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 297 เจดีย์ บทว่า อารามเจติยานิ ความว่า ภูมิภาคอันน่ารื่นรมย์ทั้งหลาย เช่นสวนดอกไม้ สวนผลไม้ เป็นต้นนั่นแล ชื่อว่า อารามเจดีย์ เพราะว่าสถานที่เหล่านั้นเรียกว่าเจดีย์ เพราะหมายความว่า เป็นที่ยำเกรง อธิบายว่า เพราะหมายความว่าเป็นสถานที่ที่บุคคลพึงบูชา. บทว่า วนเจติยานิ ความว่า ป่าทั้งหลาย เช่นราวป่าสำหรับนำ เครื่องสังเวยไปสังเวย ( เทวดา ) ป่าสุภัควันและป่าที่ตั้งศาลของเทวดา เป็นต้นนั่นแล ชื่อว่า วนเจดีย์. บทว่า รุกฺขเจติยานิ ความว่า ต้นไม้ที่ควรบูชาตามประตูเข้า หมู่บ้านและนิคมเป็นต้นนั่นแล ชื่อว่า รุกขเจดีย์. เพราะชาวโลกสำคัญอยู่ว่า เทวดาสิงสถิตบ้าง มีความสำคัญใน สถานที่เหล่านั้นนั่นแลว่าเป็นทิพย์บ้าง จึงพากันทำความเคารพคือบูชา สวนป่าและต้นไม้ทั้งหลาย ฉะนั้น สวนป่าและต้นไม้เหล่านั้น ทั้งหมด เขาจึงพากันเรียกว่า เจดีย์ . บทว่า ภึสนกานิ แปลว่า ให้เกิดความกลัว คือ ยังความกลัว ให้เกิดทั้งแก่ผู้เห็นอยู่ทั้งแก่ผู้ได้ยินอยู่. บทว่า สโลมหํสานิ เป็นไปกับความชูชันแห่งขน เพราะเมื่อใคร เข้าไปก็จะเกิดขนชูชัน. บทว่า อปฺเปว นาม ปสฺเสยฺยํ ความว่า ทำไฉนหนอเราจะพึง ได้ประสบภัยและอารมณ์อันน่ากลัวนั้นบ้าง. บทว่า อปเรน สมเยน ความว่า โดยกาลอื่นจากกาลที่คิดไว้แล้ว อย่างนี้ว่า (ตถาคตนั้น ) ได้มีความคิดดังนี้ว่า ทำไฉนเรา.
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 298 บทว่า ตตฺถ จ เม พฺราหฺมณ วิหรโต ( ดูก่อนพราหมณ์ ก็ เมื่อเราตถาคตอยู่ในสถานที่เหล่านั้น) ความว่า บรรดาเสนาสนะเหล่านั้น เสนาสนะแห่งใด ๆ ซึ่งเป็นสถานที่สิงสถิตของยักษ์ ที่มนุษย์ทั้งหลายควร บนบาน และนำเครื่องสังเวยเข้าไปสังเวย มีพื้นธรณีเกลื่อนกล่นด้วยเครื่อง บูชาและเครื่องสังเวยทั้งหลาย เช่น ดอกไม้ ธูป เนื้อ เลือด มันเหลว มันข้น ม้าม ปอด สุรา และเมรัยเป็นต้น เป็นเหมือนสถานที่ที่รวม ชุมนุมกันของพวกยักษ์รากษสและปีศาจ ซึ่งเมื่อคนทั้งหลายมาเห็นเข้าใน ตอนกลางวัน ดูเหมือนหัวใจจะวายตาย. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงหมาย เอาสถานที่นั้น จึงตรัสว่า ตคฺถ จ เม พฺราหฺมณ วิหรโต.
พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๖ - หน้าที่ 267 พระอานนทเถระรับว่า ดีละ แล้วทูลถามพระตถาคตว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เจดีย์มีกี่อย่าง. พระศาสดาตรัสตอบว่า มีสามอย่างอานนท์. พระอานนทเถระทูลถามว่า สามอย่างอะไรบ้างพระเจ้าข้า. พระศาสดาตรัสว่า ธาตุเจดีย์ ๑ ปริโภคเจดีย์ ๑ อุทเทสิกเจดีย์ ๑. พระอานนทเถระทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เมื่อพระองค์เสด็จจาริกไป ข้าพระองค์อาจกระทำเจดีย์ได้หรือ. พระศาสดาตรัสว่า อานนท์ สำหรับธาตุเจดีย์ไม่อาจทำได้ เพราะธาตุเจดีย์นั้น จะมีได้ในกาลที่พระพุทธเจ้าปรินิพพานแล้ว สำหรับอุทเทสิกเจดีย์ ก็ไม่มีวัตถุปรากฏ เป็นเพียงเนื่องด้วยตถาคตเท่านั้น ต้นมหาโพธิ์ที่พระพุทธเจ้า (บาลีเป็น กาลิงคโพธิชาดก) อาศัยเป็นที่ตรัสรู้ ถึงพระพุทธเจ้าจะยังทรงพระชนม์อยู่ก็ตาม ปรินิพพานแล้วก็ตาม เป็นเจดีย์ได้เหมือนกัน.
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 202 ตรัสธรรมเจดีย์ [๕๗๐] ครั้งนั้นแล เมื่อพระเจ้าปเสนทิโกศลเสด็จไปแล้วไม่นาน พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระเจ้าปเสนทิโกศลพระองค์นี้ ตรัสธรรมเจดีย์ คือพระวาจาเคารพธรรม ทรงลุกจากที่ประทับนั่งแล้วเสด็จหลีกไป ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงเรียนธรรมเจดีย์นี้ไว้ จงทรงจำธรรมเจดีย์นี้ไว้ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมเจดีย์ ประกอบด้วยประโยชน์ เป็นอาทิพรหมจรรย์. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว ภิกษุเหล่านั้นพากัน ชื่นชมยินดีพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า ฉะนี้แล.
ลักษณะของเจดีย์
เจดีย์ทรงโอคว่ำ
เจดีย์ทรงโอคว่ำ หรือเจดีย์แบบสาญจี เป็นเจดีย์รูปแบบแรก ๆ ของพุทธศาสนา มีองค์ประกอบพื้นฐานครบถ้วน คือ
- ฐาน (บางแห่งอาจไม่มี) เพื่อยกระดับว่า เจดีย์นี้สูงศักดิ์กว่าหลุมศพธรรมดา
- เรือนธาตุ บางแห่งทึบตัน บางแห่งกลวงเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูป รูปเคารพ หรือบรรจุสิ่งของ
- บัลลังก์ แสดงถึงวรรณะกษัตริย์ (พระพุทธเจ้าเกิดในวรรณะกษัตริย์)
- ฉัตร (บางแห่งอาจไม่มี) เป็นเครื่องประดับบารมี
เจดีย์ทรงลังกา แบบสุโขทัย
เมื่อพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทแบบลังกาวงศ์ ได้เข้ามาประดิษฐานในกรุงสุโขทัย จึงได้มีการสร้างเจดีย์ตามวัฒนธรรมพระพุทธศาสนา แต่ได้มีการประดับตกแต่ง ตามแบบของสุโขทัย โดยยังมีองค์ประกอบสำคัญครบถ้วน และมีองค์ประกอบอื่น ๆ เพิ่มเข้ามา
เจดีย์ทรงลังกา แบบอยุธยา
ในสมัยอยุธยา พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองมากขึ้น เจดีย์เองก็มีการพัฒนาการขึ้น และมีองค์ประกอบอื่น ๆ เพิ่มเข้ามา รวมถึงเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบบางอย่างให้เข้ากับวัฒนธรรม โดยรวมมีความหมายเดิม ยกเว้น
เจดีย์สำคัญต่างๆในประเทศไทย
พระธาตุเจดีย์
เชียงราย
- พระธาตุดอยทอง วัดพระธาตุดอยจอมทอง ถ.จอมทอง ตำบลเวียง อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส่วนหน้าผาก ๕ องค์)
- วัดพระธาตุดอยเขาควายแก้ว ตำบลรอบเวียง อำเภอเมือง (พระบรมธาตุนิ้วก้อยเบื้องซ้าย)
- พระธาตุจอมสัก วัดพระธาตุจอมสัก บ้านเหล่าพัฒนา ตำบลบ้านดู่ อำเภอเมือง
- วัดแสงพระธาตุ บ้านหัวฝาย ตำบลแม่ข้าวต้ม อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดแม่ข้าวต้มท่าศุด บ้านแม่ข้าวต้ม ตำบลท่าสุด อำเภอเมือง
- พระบรมธาตุศรีจอมจันทร์ ตำบลแม่กรณ์ อำเภอเมือง
- พระธาตุเวฬุวัน อำเภอเมือง
- พระธาตุดอยสะเก็น อำเภอเมือง
- พระธาตุจอมกิตติ วัดพระธาตุจอมกิตติ บ้านจอมกิตติ ตำบลเวียง อำเภอเชียงแสน (พระเกศาธาตุ ๓ องค์, พระบรมธาตุแขนเบื้องขวา, พระบรมธาตุส่วนหน้าผาก ๑๑ องค์)
- พระธาตุแสนคำฟู วัดพระธาตุแสนคำฟู (พระเกศาธาตุ) บ้านสันต้นเปา ตำบลเวียง อำเภอเชียงแสน
- พระธาตุดอยภูเข้า วัดพระธาตุภูเข้า บ้านสบรวก ตำบลเวียง อำเภอเชียงแสน (พระเกศาธาตุ, สถานที่ที่พระพุทธเจ้าบ้วนพระโอษฐ์)
- พระธาตุสามมุงเมือง (พระธาตุสบรวก) (พระเกศาธาตุ) ตำบลเวียง อำเภอเชียงแสน (แสดงที่ที่พระพุทธเจ้าประทับนั่งฉันภัตตาหาร)
- วัดมหาธาตุดอยจัน บ้านดอยจัน ตำบลโยนก อำเภอเชียงแสน (พระเกศาธาตุ, สถานที่ที่พระพุทธเจ้าทรงบรรทม)
- พระเจดีย์หลวง วัดเจดีย์หลวง เชียงแสน ตำบลเวียง อำเภอเชียงแสน
- พระธาตุพระอารามมหาโพธิ์ (วัดร้างริมแม่น้ำโขง)
- วัดพระธาตุผาเงา บ้านสบคำ ตำบลเวียง อำเภอเชียงแสน
- พระธาตุวัดธาตุเขียว บ้านเชียงแสนน้อย ตำบลเวียงอำเภอเชียงแสน
- พระธาตุวัดป่าสัก (พระธาตุโคปผกะ) อำเภอเชียงแสน (พระบรมธาตุส่วนตาตุ่มเบื้องขวา)
- พระธาตุหัวกว๊าน (เวียนแกว้น) ตำบลบ้านแซว อำเภอเชียงแสน
- พระธาตุวัดสันทรายกองงาม ตำบลบ้านแซว อำเภอเชียงแสน
- พระธาตุนางคอย บ้านเวียงแก้ว ๖.ศรีดอนมูล]] อำเภอเชียงแสน
- วัดพระธาตุจอมแว่ (พระเกศาธาตุ) บ้านสันผักละ ตำบลเมืองพาน อำเภอพาน
- พระธาตุปูแกง ตำบลแม่เย็น อำเภอพาน
- วัดพระธาตุจอมรุ่ง (ท่าไร่ก๋อง) (พระเกศาธาตุ) ตำบลแม่เย็น อำเภอพาน
- วัดพระธาตุจอมรุ่ง (บ้านใหม่พัฒนา) ตำบลเวียง อำเภอพาน
- พระธาตุจอมแจ้ง (พาน) ตำบลเวียง อำเภอพาน
- พระธาตุดอยงู ตำบลเจริญเมือง อำเภอพาน
- พระธาตุเนินธาตุ ดอยงาม ตำบลทานตะวัน อำเภอพาน
- วัดพระธาตุดอยกู่แก้ว (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุตาตุ่มขวา) บ้านป่าสักหลวง ตำบลจันจว้าใต้ อำเภอแม่จัน
- พระธาตุป่าหมากหน่อ วัดพระพุทธทศพลญาณ ตำบลจันจว้า อำเภอแม่จัน (พระเกศาธาตุ)
- วัดพระธาตุสันขวาง (พระเกศาธาตุ) บ้านแม่ข้าวต้มท่าสุด ตำบลจันจว้า อำเภอแม่จัน
- พระธาตุสันขี้เหล็ก บ้านสันขี้เหล็ก ตำบลสันทราย อำเภอแม่จัน
- พระธาตุอินทร์ยอง บ้านแม่คำ ตำบลศรีถ้ำ อำเภอแม่จัน
- วัดพระธาตุจอมจันทร์ ตำบลสันทราย อำเภอแม่จัน
- วัดพระธาตุจอมสวรรค์ บ้านจอมสวรรค์ ตำบลสันทราย อำเภอแม่จัน
- พระธาตุวัดศรีโคมคำ (พระธาตุกลางในเมือง) บ้านสันธาตุ ตำบลแม่คำ อำเภอแม่จัน
- พระธาตุดอยเวา วัดพระธาตุดอยเวา (พระเกศาธาตุ) บ้านแม่สาย ตำบลเวียงพางคำ อำเภอแม่สาย
- พระธาตุวัดป่าเหมือด ตำบลเวียงพางคำ อำเภอแม่สาย
- พระธาตุวัดเจติยารามสันธาตุ ตำบลศรีเมืองชุม อำเภอแม่สาย
- พระธาตุถ้ำปุ่ม (ถ้ำเปลวปล้องฟ้า) ตำบลโป่งผา อำเภอแม่สาย (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุถ้ำปลา ตำบลโป่งผา อำเภอแม่สาย (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุดอยตุง วัดพระมหาชินธาตุเจ้า (ดอยตุง) ตำบลห้วยไคร้ อำเภอแม่ฟ้าหลวง (พระรากขวัญเบื้องซ้าย)
- พระธาตุดอยช้างมูบ ตำบลห้วยไคร้ อำเภอแม่ฟ้าหลวง
- พระธาตุป่าญะ วัดพระแก้วงามเมือง (พระเกศาธาตุ) ตำบลเวียง อำเภอเชียงของ
- พระธาตุจอมเม็ง อำเภอเชียงของ
- วัดพระธาตุปูเต้า (พระเกศาธาตุ) บ้านธาตุ ตำบลตับเต่า อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุจอมแจ้ง (เทิง) วัดพระธาตุจอมแจ้ง บ้านเหล่า ตำบลตับเต่า อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุจอมจ้อ (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุดั้งจมูก) ตำบลเทิง อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุปูคำ ตำบลเทิง อำเภอเทิง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส้นพระบาทเบื้องขวา)
- พระธาตุผาอาบ ตำบลเทิง อำเภอเทิง (พระเกศาธาตุ, ผ้าอาบทองคำ, ก้อนหินแก้วที่ทรงประทับยืน)
- วัดพระธาตุขุนทอง บ้านห้วยไคร้ ตำบลเวียง อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุจอมหงส์ บ้านห้วยผึ้ง ตำบลเวียง อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุศรีมหาโพธิ์ (วัดพระธาตุมหาสมโภช) ตำบลเวียง อำเภอเทิง
- พระธาตุจอมสิ้น ตำบลเวียง อำเภอเทิง
- พระธาตุจอมใจ ตำบลเวียง อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุปลายนา ตำบลหงาว อำเภอเทิง
- พระธาตุจอมทอง (เทิง) วัดพระธาตุจอมทอง (เทิง) บ้านปล้อง ตำบลปล้อง อำเภอเทิง
- วัดพระธาตุขุนตาล ตำบลป่าตาล อำเภอขุนตาล
- วัดพระธาตุจอมสวรรค์ บ้านห้วยหลวง ตำบลยางฮอม อำเภอขุนตาล
- วัดพระธาตุม่อนศิลาอาสน์ ตำบลต้า อำเภอขุนตาล
- พระธาตุจอมแจ้ง (แม่สรวย) วัดพระธาตุจอมแจ้ง ตำบลแม่สรวย อำเภอแม่สรวย
- พระธาตุดงสีมา บ้านสันจำปา ตำบลแม่พริก อำเภอแม่สรวย
- พระธาตุดอยจ้อง บ้านห้วยเฮิ้ย ตำบลศรีถ้อย อำเภอแม่สรวย
- พระธาตุดอยแก้ว อำเภอแม่สรวย
- พระธาตุสำนักปฏิบัติธรรมพระธาตุดอยกุ้ม (คุ้ม) ตำบลเจดีย์หลวง อำเภอแม่สรวย
- วัดพระธาตุจอมหมอกแก้ว ตำบลจอมหมอกแก้ว อำเภอแม่ลาว
- พระธาตุหมอกมุงเมือง บ้านโป่งมอญ ตำบลป่าก่อดำ อำเภอแม่ลาว
- วัดพระธาตุปูล้าน ตำบลไม้ผา อำเภอพญาเม็งราย
- วัดพระธาตุปูตุ๋ง บ้านพญาเม็งราย อำเภอพญาเม็งราย
- วัดพระธาตุแม่เจดีย์ ตำบลแม่เจดีย์ใหม่ อำเภอเวียงป่าเป้า
- พระธาตุเวียงฮ้อ บ้านฮ่างต่ำ อำเภอเวียงป่าเป้า
- วัดพระธาตุทุ่งก่อ ตำบลทุ่งก่อ อำเภอเวียงชัย
- พระธาตุม่อนผ้าขาว บ้านใหม่ใต้ ตำบลสันมะค่า อำเภอป่าแดด
- พระธาตุจอมคีรี ตำบลเวียง อำเภอป่าแดด
- วัดมหาธาตุดอยจัน บ้านดอยจัน ตำบลโยนก อำเภอเชียงแสน (พระเกศาธาตุ, สถานที่ที่พระพุทธเจ้าทรงบรรทม)
- พระธาตุวัดถ้ำผาจม ตำบลเวียงพางคำ อำเภอแม่สาย
[แก้] เชียงใหม่
- พระธาตุดอยสุเทพ ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง (พระบรมธาตุส่วนกลางกระหม่อม * กะโหลกศีรษะ)
- พระธาตุวัดร่ำเปิง (พระเขี้ยวแก้ว) บ้านร่ำเปิง ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดป่าแดง (อโศการาม) ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดสวนดอก (บุปผาราม) อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส่วนกลางกระหม่อม)
- พระธาตุวัดอูปา (บุพพาราม) อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุ วัดพระสิงห์วรมหาวิหาร (อโศการาม) ตำบลพระสิงห์ อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตวัดศรีเกิด (พีชชอาราม) อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- วัดป่าหก - วัดกู่เต้า (เวฬุนาราม) ตำบลศรีภูมิ อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- วัดเชียงมั่น (สังฆาราม) ตำบลศรีภูมิ อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- วัดเชียงยืน ตำบลศรีภูมิ อำเภอเมือง
- วัดนันทาราม (นันตาราม) ถ.นันทาราม ตำบลหายยา อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร (โชติการาม) อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส่วนคางเบื้องซ้าย)
- วัดพระธาตุดอยคำ (พระเกศาธาตุ) ตำบลแม่เหียะ อำเภอเมือง
- วัดเจดีย์เจ็ดยอด อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดโลกโมฬี อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุผาตั้ง ตำบลออนเหนือ อำเภอสันกำแพง
- พระธาตุวัดพระนอนแม่ปูคา (พระเกศาธาตุ) ตำบลน้ำแพร่ อำเภอหางดง
- วัดพระธาตุดอยถ้ำ (พระเกศาธาตุ) ตำบลน้ำแพร่ อำเภอหางดง
- พระธาตุวัดเวียงด้ง บ้านเวียงด้ง ตำบลหางดง อำเภอหางดง
- พระธาตุวัดละโว้ ตำบลหนองแก้ว อำเภอหางดง
- พระธาตุวัดช่างเคิ่ง (พระเกศาธาตุ ๔ เส้น) บ้านเกาะ (ช่างเคิ่งลุ่ม) ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม
- พระธาตุวัดพุทธเอิ้น ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม
- วัดพระธาตุดอยกู่ใต้ (พระเกศาธาตุ) ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม
- พระธาตุวัดเจียง ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม
- วัดพระธาตุดอยรวก (ดอยฮวก) ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม (พระเกศาธาตุ)
- วัดพระธาตุดอยสะกาน ตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุวัดสองยอด ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม
- วัดพระธาตุดอยกู่ (พระเกศาธาตุ) ตำบลท่าผา อำเภอแม่แจ่ม
- พระธาตุวัดทุ่งตูม ตำบลมะขามหลวง อำเภอสันป่าตอง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุซี่โครงซ้าย)
- พระธาตุวัดเจดีย์เหลี่ยม ตำบลท่าวังตาล อำเภอสารภี (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุเบื้องขวา)
- พระธาตุวัดช้างค้ำ (วัดกานโถม) บ้านเวียงกุมกาม ตำบลท่าวังตาล อำเภอสารภี
- วัดพระนอนป่าเก็ดถี่ ตำบลยางเนิ้ง อำเภอสารภี (พระเกศาธาตุในพระเศียรพระนอน)
- พระธาตุวัดพันหลัง ตำบลตำบลสำราญราษฎร์ อำเภอดอยสะเก็ด
- พระธาตุวัดดอยปล่อยนก บ้านห้วยอ่าง ตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด
- วัดพระธาตุดอยกู่ (ศรีวิชัย) ตำบลเชิงดอย อำเภอดอยสะเก็ด
- วัดพระธาตุดอยสะเก็ต ตำบลดอยสะเก็ด อำเภอดอยสะเก็ด (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุป่าสักงาม อำเภอดอยสะเก็ด
- วัดพระธาตุม่อนเปี้ย (พระเกศาธาตุ) บ้านหาดส้มป่อย ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง
- พระธาตุใจ๋ดีน้อย ตำบลฮอด อำเภอฮอด
- พระธาตุวัดหลวงฮอด บ้านหลวงฮอด ม.๒ ตำบลฮอด อำเภอฮอด
- พระธาตุดอยเหลี้ยม ตำบลบ่อหลวง อำเภอฮอด
- วัดพระธาตุกองลอย ตำบลห่อสลี อำเภอฮอด
- พระธาตุม่อนจอมธรรม บ้านสันป่าดำ ตำบลดอยเต่า อำเภอดอยเต่า
- วัดมหาธาตุเจ้าดอยเกิ้ง ตำบลท่าเดื่อ อำเภอดอยเต่า (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส่วนหน้าผากเบื้องซ้าย)
- วัดพระนอนขอนม่วง ตำบลดอนแก้ว อำเภอแม่ริม (พระเกศาธาตุในองค์พระนอน)
- พระธาตุจอมแตง ตำบลสันโป่ง อำเภอแม่ริม
- พระธาตุวัดพระธาตุจอมธรรม (วัดตีนธาตุ) บ้านตีนธาตุ ตำบลแม่แตง อำเภอแม่แตง
- วัดพระธาตุศรีวิชัย บ้านหัวป่าห้า ตำบลแม่แตง อำเภอแม่แตง
- พระธาตุดอยจอมแจ้ง วัดพระธาตุจอมแจ้ง ตำบลขี้เหล็ก อำเภอแม่แตง (พระรากขวัญเบื้องขวา, พระบรมธาตุส่วนอก, พระบรมธาตุน้ำล้างพระพักตร์)
- วัดพระธาตุสุนันทา (ดอยแม่หม้าย) ตำบลแม่หอพระ อำเภอแม่แตง
- วัดพระธาตุช่อแลพระงาม ตำบลช่อแล อำเภอแม่แตง (พระบรมธาตุน้ำสระเกศ, น้ำสรงพระพุทธบาท)
- พระธาตุวัดสันป่าสัก ตำบลช่อแล อำเภอแม่แตง
- พระธาตุวัดโพธาราม (ป่าจี้) ตำบลอินทขิล อำเภอแม่แตง
- พระธาตุจอมสวรรค์ ตำบลบ้านเป้า อำเภอแม่แตง
- พระธาตุนาปง ตำบลบ้านเป้า อำเภอแม่แตง
- พระธาตุวัดดอนเจียง ตำบลสบเปิง อำเภอแม่แตง
- พระธาตุวัดสบเปิง บ้านสบเปิง ตำบลสบเปิง อำเภอแม่แตง
- พระธาตุดอยกาหลง บ้านสบปั๋ง ตำบลแม่ปั๋ง อำเภอพร้าว
- พระธาตุจอมหิน (พระเกศาธาตุ) บ้านทุ่งห้า ตำบลป่าตุ้ม อำเภอพร้าว
- พระธาตุจอมหด (ม่อนหินไหล) (พระเกศาธาตุ) อำเภอพร้าว
- พระธาตุดอยนะโม (น้ำมัว) บ้านโหล่งขอด ตำบลสบปั๋ง อำเภอพร้าว
- วัดพระธาตุม่วงเนิ้ง บ้านป่าห้า ตำบลโหล่งขอด อำเภอพร้าว
- พระธาตุวัดพระเจ้าล้านทอง (พระเจ้าหลวง) ตำบลน้ำแพร่ อำเภอพร้าว
- พระธาตุยองผา (ผายอง) สำนักสงฆ์เจดีย์แม่เบิ้ย บ้านป่าฮิน ตำบลบ้านโป่ง อำเภอพร้าว
- พระธาตุขุนโก๋น บ้านตีนธาตุ ตำบลป่าไหน่ อำเภอพร้าว
- พระธาตุทะบุญทา (ธาตุหิน) อ่างเก็บน้ำแม่โก๋น ตำบลป่าไหน่ อำเภอพร้าว
- พระธาตุดอยนางแล (พระธาตุดอยกิ่วแล, พระธาตุดอยนกแล) ศูนย์ปฏิบัติธรรมนางแล ตำบลสันทราย อำเภอพร้าว
- พระธาตุสบแวน บ้านสบแวน ตำบลเขื่อนผาก อำเภอพร้าว
- วัดพระธาตุใจกลางเมือง (พระธาตุสะดือเมือง) ตำบลเวียง อำเภอพร้าว
- วัดพระธาตุศรีจอมทอง ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง (พระบรมธาตุส่วนพระเศียรเบื้องขวา)
- วัดดอยโมคคัลลาน์ ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง
- พระธาตุดอยน้อย ตำบลดอยหล่อ อำเภอจอมทอง (พระบรมธาตุส่วนพระเศียรเบื้องซ้าย)
- พระธาตุวัดดอยสะเกิ๊ด ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง
- วัดพระธาตุดอยพระเจ้า (ดอยกะโหลก) ม.๑๑ ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง
- พระธาตุวัดปัญญาวุธาราม (สันกู่) ตำบลหางดง อำเภอจอมทอง
- พระมหาธาตุนภเมทนีดล อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ อำเภอจอมทอง
- พระมหาธาตุนภพลภูมิสิริ อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ อำเภอจอมทอง
- พระธาตุวัดท่าตอน ตำบลท่าตอน อำเภอแม่อาย
- วัดพระธาตุสบฝาง ตำบลแม่นาวาง อำเภอแม่อาย
- วัดพระธาตุดอยน้ำค้าง ตำบลแม่สาว อำเภอแม่อาย
- วัดพระธาตุปูแช่ ตำบลแม่อาย อำเภอแม่อาย
- วัดพระธาตุแสนไห (พระบรมธาตุส่วนพระทนต์ *ฟัน) บ้านมหาธาตุ ตำบลแสนไห อำเภอเวียงแหง
- วัดพระธาตุศรีพุทธิวงศ์ (ดอยธาตุ) ตำบลแม่วิน อำเภอแม่วาง (พระธาตุองค์สุดท้ายที่ครูบาเจ้าศรีวิชัยสร้างไว้ก่อนมรณภาพ)
- วัดพระธาตุจอมคีรี ตำบลแม่ทะลบ อำเภอไชยปราการ
- พระธาตุในถ้ำตับเต่า (พระเกศาธาตุ) อำเภอฝาง
- วัดพระธาตุม่อนปิ่น ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอฝาง
- พระธาตุเจดีย์งาม ตำบลเวียง อำเภอฝาง
- พระธาตุเวียงค้อ (วัดคลองศิลา) ตำบลเวียง อำเภอฝาง
- วัดพระธาตุดอยแก้ว บ้านห้วยลึก ตำบลแม่งอน อำเภอฝาง
- วัดพระธาตุดอยกิจจิ บ้านพระธาตุ ตำบลแม่แฝก อำเภอสันทราย
- พระธาตุวัดข้าวแท่นน้อย บ้านหัวฝาย ตำบลสันทรายหลวง อำเภอสันทราย
- พระธาตุข้าวแท่นหลวง .หัวฝาย ตำบลสันทรายหลวง อำเภอสันทราย
- พระธาตุวัดอรัญจอมเมฆ (ปางมะโค) บ้านปางมะโอ ตำบลแม่นะ อำเภอเชียงดาว
- พระธาตุวัดดอนศรีสะอาด บ้านดอนมูล ตำบลเชียงดาว อำเภอเชียงดาว
- พระธาตุปูก่ำ ตำบลเมืองงาย อำเภอเชียงดาว
[แก้] น่าน
- วัดพระธาตุแช่แห้ง บ้านหนองเต่า ตำบลฝายแก้ว อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุข้อมือเบื้องซ้าย)
- วัดพระธาตุเขาน้อย ตำบลดู่ใต้ อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุวัดพญาวัด ตำบลดู่ใต้ อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดกู่คำ (พระเกศาธาตุ) ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดไผ่เหลือง (พระเกศาธาตุ) ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุช้างค้ำ ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุสวนตาล (พระเกศาธาตุ) ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดดอนแก้ว ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดพญาภู ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดบุปผาราม ตำบลในเวียง อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดท่าล้อ ตำบลฝายแก้ว อำเภอเมือง
- พระธาตุยอยหงส์ บ้านพรหม ตำบลพรหม อำเภอแม่จริม
- พระธาตุวัดน้ำพาง (พระธาตุคำปลิว) ตำบลน้ำพาง อำเภอแม่จริม
- พระธาตุจอมแจ้ง ตำบลไหล่น่าน อำเภอเวียงสา
- วัดพระธาตุจอมทอง (ยองตอง) (พระเกศาธาตุ) ตำบลสถาน อำเภอปัว
- วัดพระธาตุจอมแจ้ง (จอมแบ่ง) บ้านดอนแก้ว ตำบลวรนคร อำเภอปัว
- วัดพระธาตุเป็งสกัด ตำบลวรนคร อำเภอปัว
- วัดพระธาตุจอมพริก บ้านเสี้ยว ตำบลยม อำเภอท่าวังผา
- วัดพระธาตุจอมนาง บ้านเสี้ยว ตำบลยม อำเภอท่าวังผา
- วัดพระธาตุพลูแช่ ตำบลนาน้อย อำเภอนาน้อย
- พระธาตุจอมกิตติ บ้านป่าเลา ตำบลพระพุทธบาท อำเภอเชียงกลาง
- พระธาตุวัดดอนแก้ว บ้านดอนแก้ว ตำบลพระธาตุ อำเภอเชียงกลาง
- พระธาตุศรีบัวแปงเทพมงคล (วัดเจดีย์) ตำบลเชียงกลาง อำเภอเชียงกลาง
[แก้] พะเยา
- วัดพระธาตุจอมทอง ถ.จอมทอง อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุแขนเบื้องซ้าย)
- พระธาตุวัดป่าแดงบุญนาค บ้านป่าแดง ตำบลท่าวังทอง อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุกกหูเบื้องซ้าย - ขวา)
- วัดพระธาตุดอยน้อย (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุนิ้วก้อย) บ้านจำป่าหวาย ตำบลจำป่าหวาย อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุภูขวาง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุข้อมือขวา) บ้านพระธาตุภูขวาง ตำบลห้วยแก้ว อำเภอเมือง
- พระธาตุภูขวาง บ้านสันป่าสัก ตำบลแม่นาเรือ อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดลี (พระเกศาธาตุ) ชุมชนบ้านลี ตำบลเวียง อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุโป่งขาม บ้านโป่งขาม ตำบลท่าวังคำ อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดเจดีย์งาม บ้านเจดีย์งาม ตำบลท่าวังคำ อำเภอเมือง
- พระธาตุบ้านแสงธรรมชาติ ตำบลแม่ต๋อมใน อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุขิงแกง บ้านธาตุขิงแกง ตำบลจุน อำเภอจุน (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุพระบาทขวา, แขนเบื้องซ้าย)
- วัดพระธาตุเมืองลอ (พระเกศธาตุ ๒ เส้น) บ้านลอ ตำบลจุน อำเภอจุน
- พระธาตุศรีปิงเมือง (วัดบ้านลอ) ตำบลบ้านลอ อำเภอจุน
- วัดพระธาตุห้าดวง ตำบลห้วยยางขาม อำเภอจุน
- วัดพระธาตุสามดวง บ้านดงเคียน ตำบลห้วยยางขาม อำเภอจุน
- พระธาตุห้วยไคร้ บ้านห้วยไคร้ ตำบลลอ อำเภอจุน
- พระธาตุศรีปิงเมือง ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน
- พระธาตุบุญนาค ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน
- พระธาตุหงส์หิน บ้านสักพัฒนา ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน
- วัดพระธาตุจอมไก่ (พระธาตุน้อยจำไก่) (พระเกศาธาตุ) บ้านใหม่พัฒนา ตำบลสันโค้ง อำเภอดอกคำใต้
- สำนักสงฆ์พระธาตุจอมแจ้ง ตำบลห้วยลาน อำเภอดอกคำใต้
- วัดพระธาตุจอมไคร้ (พระเกศาธาตุ) ตำบลห้วยลาน อำเภอดอกคำใต้
- วัดพระธาตุจอมศีล (พระเกศาธาตุ) ตำบลบ้านถ้ำ อำเภอดอกคำใต้
- พระธาตุจอมสิ้น อำเภอดอกคำใต้
- วัดพระธาตุแจโว บ้านปาง ตำบลคือเวียง อำเภอดอกคำใต้ (พระเกศาธาตุ ๒ เส้น, พระบรมธาตุปลายจมูก)
- พระธาตุวัดจำปาหลวง ตำบลดอนศรีชุม อำเภอดอกคำใต้
- วัดพระธาตุแสงแก้วมงคล อำเภอดอกคำใต้
- วัดพระธาตุจำม่วง (พระเกศาธาตุ) บ้านสัน ตำบลบ้านเหล่า อำเภอแม่ใจ
- วัดพระธาตุมุงเมือง (พระธาตุดวงดี) บ้านสันต้นม่วง ตำบลเจริญราษฎร์ อำเภอแม่ใจ
- พระธาตุวัดเหล่าธาตุ บ้านเหล่าธาตุ ตำบลเหล่าธาตุ อำเภอแม่ใจ
- พระธาตุสันกู่ บ้านอ้อย ตำบลบ้านเหล่า อำเภอแม่ใจ
- พระธาตุวัดเชียงบาน ตำบลเชียงบาน อำเภอเชียงคำ
- วัดพระธาตุดอยคำ (พระเกศาธาตุ) บ้านสบสา ตำบลร่มเย็น อำเภอเชียงคำ
- วัดพระธาตุสบแวน ตำบลหย่วน อำเภอเชียงคำ (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุริมฝีปากล่าง)
- วัดพระธาตุภูซาง (พระเกศาธาตุ) ตำบลภูซาง อำเภอเชียงคำ
- วัดพระธาตุดอยหยวก บ้านหนุน ตำบลปง อำเภอปง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุขอบตาเบื้องขวา)
- พระธาตุเจดีย์สันติสุข บ้านภูลังกา ม.๑ ตำบลยอด อำเภอปง
- พระธาตุปูปอ (พระเกศาธาตุ) ตำบลคงเจน กิ่ง อำเภอภูกามยาว
- วัดพระธาตุดอยจุก (หยุด) ตำบลคงเจน กิ่ง อำเภอภูกามยาว
- พระธาตุโปร่งเกลือ ตำบลสระ อำเภอเชียงม่วน
- พระธาตุภูปอ บ้านหนองกลาง ตำบลบ้านมาง อำเภอเชียงม่วน
[แก้] แพร่
- วัดพระธาตุช่อแฮ ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุจอมแจ้ง ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุดอยเล็ง ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรีสามัคคีธรรม ตำบลเด่นชัย อำเภอเด่นชัย
- วัดพระธาตุพระลอ ตำบลบ้านกลาง อำเภอลอง
- วัดพระธาตุปูแจ ตำบลบ้านเวียง อำเภอร้องกวาง
- วัดพระธาตุหนองจัน ตำบลบ้านหนุน อำเภอสอง
[แก้] แม่ฮ่องสอน
- วัดพระธาตุจอมทอง อำเภอ แม่สะเรียง (๑ - ๔ จอม)
- วัดพระธาตุจอมแจ้ง อำเภอ แม่สะเรียง
- วัดพระธาตุจอมมอญ ตำบล บ้านกาศ อำเภอ แม่สะเรียง
- วัดพระธาตุจอมกิตติ ตำบล บ้านน้ำดิบ อำเภอ แม่สะเรียง
- วัดอุทธยารมณ์ (วัดจองสูง) อำเภอ แม่สะเรียง
- วัดม่วยต่อ อำเภอ ขุนยวม (ม่วยต่อ แปลว่าพระธาตุ)
- วัดต่อแพ บ้าน ต่อแพ อำเภอขุนยวม
- พระธาตุดอยกองมู วัดพระธาตุดอยกองมู ตำบลจองคำ อำเภอเมือง (บรรจุพระธาตุพระโมคคัลลาน์ และพระสารีบุตร)
- วัดจองกลาง-จองคำ อำเภอเมือง
- พระธาตุศรีสบเงา บ้านแม่งาว ตำบลแม่สอด อำเภอสบเมย
- พระธาตุดอยกู่ (ดอยนางภีก) บ้านแม่มูด อำเภอสบเมย
- วัดหลวง ตำบลเวียงใต้ อำเภอปาย
- วัดพระธาตุจอมแจ้ง ตำบลทุ่งยาว อำเภอปาย
- วัดเมืองแปง ตำบลเมืองแปง อำเภอปาย
- พระธาตุแม่เย็น ตำบลแม่ฮี้ อำเภอ ปาย
[แก้] ลำปาง
- พระบรมธาตุดอนเต้า วัดพระแก้วดอนเต้าสุชาดาราม ตำบลเวียงเหนือ อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุพระพุทธเจ้า ๔ พระองค์, พระบรมธาตุหัวใจ)
- พระธาตุม่อนธาตุ วัดม่อนธาตุ ตำบลกล้วยแพะ อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุม่วงคำ ตำบลพระบาท อำเภอเมือง
- พระธาตุม่อนจำศีล วัดม่อนจำศีล (พระเกศาธาตุ) ตำบลพระบาท อำเภอเมือง
- พระธาตุม่อนพญาแช่ วัดม่อนพญาแช่ ตำบลพิชัย อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ ๘ เส้น, พระบรมธาตุเล็บ, พระบรมธาตุน้ำบ้วนพระโอษฐ์)
- พระธาตุม่อนคีรีชัย วัดม่อนคีรีชัย ตำบลพิชัย อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดพระเจ้าทันใจ (พระเกศาธาตุ) ตำบลสันต้นธง อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดกู่คำ ตำบลสันต้นธง อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุหมื่นครื้น ตำบลสันต้นธง อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุเสด็จ บ้านเสด็จ ตำบลเสด็จ อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุคว่ำหม้อ ม.๗ ตำบลเสด็จ อำเภอเมือง
- วัดม่อนเขาแก้ว ตำบลเสด็จ อำเภอเมือง
- พระเจดีย์ซาวหลัง วัดพระเจดีย์ซาวหลัง ตำบลต้นธงชัย อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดดอนป่าตาล (พระเกศาธาตุ) (ดอยม่อนวัวนอน) ตำบลล้อมแรด อำเภอเถิน
- พระธาตุวัดเวียง ตำบลล้อมแรด อำเภอเถิน (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุวัดดอยอุ้มลอง (พระเกศาธาตุ) ตำบลล้อมแรด อำเภอเถิน
- วัดพระธาตุดอยแดง บ้านเหล่า ม.๕ ตำบลล้อมแรด อำเภอเถิน
- พระธาตุสบเติน บ้านทุ่งเจริญ ตำบลแม่ถอด อำเภอเถิน
- วัดพระธาตุปางม่วง (พระเกศาธาตุ) บ้านปางม่วง ม.๙ ตำบลห้างฉัตร อำเภอห้างฉัตร
- พระธาตุดอยกู่ (ดอยคู่) (พระเกศาธาตุ ๒ เส้น) ตำบลเมืองยาว อำเภอห้างฉัตร
- พระธาตุม่อนไก่แจ้ (พระเกศาธาตุ) ตำบลเมืองยาว อำเภอห้างฉัตร
- พระธาตุม่อนไก่เขี่ย (พระเกศาธาตุ) บ้านป่าเหียง ตำบลแม่สัน อำเภอห้างฉัตร
- พระธาตุดอยแก้ว (พระเกศาธาตุ) บ้านหนอง ตำบลน้ำโจ้ อำเภอแม่ทะ
- พระธาตุดอยผาปูน (พระเกศาธาตุ) บ้านหลุก ตำบลนาครัว อำเภอแม่ทะ
- วัดพระธาตุสันดอน บ้านนาดู่ ตำบลวังเงิน อำเภอแม่ทะ (พระบรมธาตุส่วนตับ)
- วัดพระธาตุทันใจ ตำบลคอนไฟ อำเภอแม่ทะ
- พระธาตุดอยไก่แก้ว ตำบลคอนไฟ อำเภอแม่ทะ
- พระธาตุม่อนทรายเหงา (พระเกศาธาตุ) ตำบลแม่ตีบ อำเภองาว
- วัดพระธาตุม่อนทรายนอน อำเภองาว (พระเกศาธาตุ)
- พระธาตุลำปางหลวง วัดพระธาตุลำปางหลวง ตำบลลำปางหลวง อำเภอเกาะคา (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส่วลำคอและหลัง)
- พระธาตุจอมปิง วัดพระธาตุจอมปิง (พระบรมธาตุซี่โครงเบื้องซ้าย) บ้านจอมปิง ตำบลนกแก้ว อำเภอเกาะคา
- พระธาตุดอยนางแตน (วัดดอยน้อย) บ้านนางแตน ตำบลท่าผา อำเภอเกาะคา
- พระธาตุดอยฮาง บ้านทุ่งขาม ตำบลใหม่พัฒนา อำเภอเกาะคา
- พระธาตุไหล่หินหลวง วัดเสลารัตนปัพพตาราม บ้านไหล่หิน อำเภอเกาะคา
- วัดพระธาตุดอยเต่าคำ (พระบรมธาตุแขนเบื้องซ้าย) บ้านสบดี ตำบลแจ้ซ้อน อำเภอเมืองปาน
- วัดพระธาตุดอยซาง ตำบลแจ้ซ้อน อำเภอเมืองปาน
- พระธาตุวัดศรีหลวงแจ้ซ้อน ตำบลแจ้ซ้อน อำเภอเมืองปาน
- พระธาตุวัดอักโขชัยคิรี ตำบลวิเชตนคร อำเภอแจ้ห่ม
- พระธาตุวัดดงนั่ง ตำบลวิเชตนคร อำเภอแจ้ห่ม
- พระธาตุวัดกู่เต้าวนาราม ตำบลวิเชตนคร อำเภอแจ้ห่ม
- พระธาตุผาแดงหลวง ตำบลแจ้ห่ม อำเภอแจ้ห่ม
- วัดพระธาตุจอมแจ้ง ตำบลร่องเคาะ อำเภอวังเหนือ
- พระธาตุวัดพระเกิด ตำบลร่องเคาะ อำเภอวังเหนือ
- พระธาตุดอยกู่ (พระธาตุแม่กี๊ด) บ้านแม่ต๋ำใต้ ตำบลทุ่งงาม อำเภอเสริมงาม
- พระธาตุวัดครกขวาง (พระธาตุครกขวาง) บ้านแม่ต๋ำใต้ ตำบลทุ่งงาม อำเภอเสริมงาม
- พระธาตุวัดนาเอี้ยง บ้านนาเอี้ยง ตำบลเสริมงาม อำเภอเสริมงาม
- พระธาตุวัดศรีลังกา บ้านฮองฮี ตำบลเสริมงาม อำเภอเสริมงาม
[แก้] ลำพูน
- วัดพระธาตุหริภุญชัย อำเภอเมือง (พระเกศาธาตุ, พระบรมธาตุส่วนกระหม่อม)
- วัดพระธาตุดอยแต ตำบลเหมืองจี้ อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดมณียาราม (กู่ละมัก) บ้านศรีย้อย ตำบลต้นธง อำเภอเมือง
- วัดพระธาตุดอยน้อย บ้านทุ่งยาว ตำบลศรีบัวบาน อำเภอเมือง
- พระธาตุดอยติ ถ.พหลโยธิน ลำปาง - ลำพูน อำเภอเมือง
- พระธาตุวัดพระนอนม่อนช้าง อำเภอป่าซาง (พระเกศาธาตุ)
- วัดพระธาตุจอมสวรรค์ ตำบลดงดำ อำเภอลี้
- วัดพระธาตุกลางเวียง ตำบลลี้ อำเภอลี้
- วัดพระธาตุห้าดวง บ้านสันดอนเวียง ตำบลลี้ อำเภอลี้ (พระธาตุจากน้ำล้างมือซึ่งไหลผ่านทั้งห้านิ้ว)
- วัดพระธาตุแท่นคำ ตำบลลี้ อำเภอลี้
- พระธาตุวัดบ้านปาง ตำบลศรีวิชัย อำเภอลี้
- พระธาตุดอยกวางคำ ตำบลทุ่งหัวช้าง อำเภอทุ่งหัวช้าง
- พระธาตุวัดทาดอยแช่ บ้านดอยแช่ ตำบลทากาศ อำเภอแม่ทา
- พระธาตุวัดดอยคำ ตำบลทากาศ อำเภอแม่ทา
- พระธาตุวัดพระเจ้าสะเลียมหวาน ตำบลป่าพลู อำเภอบ้านโฮ่ง
- พระธาตุดอยก้อม อำเภอบ้านโฮ่ง
- พระมหาเจดีย์ศรีเวียงชัย ตำบลนาทราย อำเภอลี้
[แก้] อุตรดิตถ์
- พระธาตุ วัดพระฝางสวางคบุรีมุนีนาถ ตำบลผาจุก อำเภอเมือง (พระทันตธาตุ,พระรากขวัญ)
- พระธาตุ วัดม่อนผาจุก ตำบลผาจุก อำเภอเมือง
- วัดศรีธาราม ตำบล งิ้วงาม อำเภอเมือง
- พระธาตุ วัดช่องลม ตำบลหาดงิ้ว อำเภอเมือง
- พระธาตุ สำนักสงฆ์นาตารอด ตำบลหาดงิ้ว อำเภอเมือง
- พระธาตุ วัดทับใหม่ ตำบลน้ำริด อำเภอเมือง
- พระธาตุเจดีย์ศรีสองเมือง ตำบลน้ำริด อำเภอเมือง
- พระธรรมเจดีย์ วัดคุ้งตะเภา ตำบลคุ้งตะเภา อำเภอเมือง
- พระบรมธาตุสุวรรณเจดีย์ 5 องค์ วัดป่าสักเรไร ตำบลคุ้งตะเภา อำเภอเมือง
- วัดวังหมู ตำบลหาดกรวด อำเภอเมือง
- พระธาตุม่อนแก้ว วัดพุทธวิโมกข์ ตำบลขุนฝาง อำเภอเมือง
- พระธาตุ วัดเหล่าป่าสา ตำบลขุนฝาง อำเภอเมือง
- วัดผักราก (พระธาตุ) ตำบลแม่พูล อำเภอลับแล
- วัดหัวดงสุวรรณเจดีย์ ตำบลแม่พูล อำเภอลับแล
- วัดพระบรมธาตุทุ่งยั้ง ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล (พระเกศาธาตุ)
- วัดพระยืนพระพุทธบาทยุคล ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล
- วัดพระแท่นศิลาอาสน์ ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล
- วัดทองเหลือ (บรมธาตุ) ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล
- วัดกุฏิพระฤๅษีทรงธรรม ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล
- วัดท้องลับแล ตำบล ฝายหลวง อำเภอลับแล
- วัดม่อนปรางค์ ตำบล ฝายหลวง อำเภอลับแล
- วัดโพธิ์ทอง ตำบลไผ่ล้อม อำเภอลับแล
- วัดเจดีย์คีรีวิหาร ตำบลศรีพนมาศ อำเภอลับแล (พระรากขวัญเบื้องซ้าย)
- วัดเสาหิน ตำบลศรีพนมมาศ อำเภอลับแล
- พระธาตุวัดม่อนธาตุ ตำบลชัยจุมพล อำเภอลับแล
- พระธาตุกลางน้ำ บ้านท่าปลาเก่า ตำบลจริม อำเภอท่าปลา
- พระธาตุพระเจติยะคีรีนาราม ตำบลหาดล้า อำเภอท่าปลา
- พระธาตุประทานพร วัดตีนดอย ตำบลหาดล้า อำเภอท่าปลา
- วัดนาโห้ง ตำบลหาดล้า อำเภอท่าปลา
- วัดหาดล้าเหนือ ตำบลร่วมจิต อำเภอท่าปลา
- วัดหน้าพระธาตุ ตำบลในเมือง อำเภอพิชัย
- พระธาตุวัดมหาธาตุ ตำบลในเมือง อำเภอพิชัย
- พระธาตุวัดโพธาราม ตำบลในเมือง อำเภอพิชัย
- พระมหาธาตุเจดีย์พุทธบารมี (วัดขวางชัยภูมิ) ตำบลคอรุม อำเภอพิชัย
- วัดเขาบันไดม้า ตำบลนาอิน อำเภอพิชัย
- พระธาตุเจดีย์พุทธเกษตรเขาโคม ตำบลน้ำอ่าง อำเภอตรอน
- พระธาตุ วัดหลวงป่ายาง ตำบลน้ำอ่าง อำเภอตรอน
- วัดบ้านแก่งใต้ ตำบลบ้านแก่ง อำเภอตรอน
- พระธาตุบ้านใหม่พัฒนา ตำบลวังแดง อำเภอตรอน
- วัดมหาธาตุ ตำบลหาดเสี้ยว อำเภอฟากท่า
- มหารัตนสุวรรณเจดีย์ สำนักปฏิบัติธรรม สหบุญญาราม ตำบลผักขวง อำเภอทองแสนขัน
- พระธาตุพุทธานุภาพ สำนักวิปัสสนาป่าภูเมี่ยง ตำบลน้ำไผ่ อำเภอน้ำปาด
- ฐานเขียง ฐานชั้นล่างสุด ยกพื้นเจดีย์ให้สูงกว่าพื้นดิน
- ฐานปัทม์ หรือฐานบัว (ปทุม) แสดงถึงดอกบัวที่รองรับพระพุทธเจ้าในทุกอิริยาบทของพระพุทธองค์
- บัวถลา เป็นลักษณะที่รับมาจากลังกาแต่เอาชั้นบัวหงายออก
- บัวปากระฆัง เป็นฐานบัวชั้นบน
- องค์ระฆัง หรือ เรือนธาตุ บรรจุพระพุทธรูป หรือพระบรมสารีริกธาตุ หรือพระบรมอัฐิ และพระอัฐิ
- บัลลังก์ คงความหมายเดิม
- ก้านฉัตร เป็นก้านของฉัตร (ตามความหมายเดิม)
- บัวฝาละมี บัวคว่ำด้านบน กางกั้นฉัตรให้เรือนธาตุ
- ปล้องไฉน เปรียบเสมือนตัวฉัตร (ตามความหมายเดิม)
- ปลียอด ชี้ขึ้นฟ้า เส้นทางสู่พระนิพพาน
- หยาดน้ำค้าง หมายถึงรัตนะ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น